کارت گرافیکی‌های وحشی

اورکلاک برای بسیاری از کاربران همیشه جزو موضوعات جذاب بوده است و بعضی از آنها دقت بسیاری را صرف تجربه اورکلاک می‌کنند. در چند شماره قبل ما مطلبی راجع به اورکلاک پردازنده‌ها چاپ کردیم که همانطور که گفتیم بیشتری روی اورکلاک Core 2 Duo های اینتل تمرکز داشت. برای گیم‌بازها کارت گرافیکی یک قطعه اساسی به شمار می‌آید و آنها سعی می‌کنند بودجه‌ای مناسب را صرف آن کنند. کارت گرافیکی قلب یک سیستم گیم به شمار می‌آید و یک کارت گرافیکی خوب در اکثر مواقع به سرعت فریم‌های بالا منجر می‌شود.

گیم‌بازهایی که به اورکلاک پردازنده علاقه دارند، قطعا بدشان نمی‌آید که کارت گرافیکی خود را نیز اورکلاک کنند. اورکلاک کارت گرافیکی نیز همانند پردازنده سبب بالا رفتن سرعت فریم هنگام بازی کردن می‌شود اما اینکه به ازای یک اورکلاک مشخص، تا چه حد و یا چند درصد سرعت فریم بالا می‌رود نکته کلیدی این قسمت به شمار می‌آید.
به طور کلی هم کارت گرافیکی و هم پردازنده روی سرعت فریم یک بازی تاثیر می‌گذارند. اینکه می‌گوییم کارت گرافیکی بیشترین تاثیر را روی سرعت فریم بازی دارد به این معنی نیست که پردازنده نقش کوچکی در این زمینه دارد.
تا زمانیکه کارت گرافیکی نیازهای موتور گرافیکی یک بازی را تامین نکند، نقش پردازنده کمرنگ است ولی چنانچه مثلا در رزولوشن 768×1024 بازی می‌کنید و کارت گرافیکی به خوبی از عهده وظایفش بر می‌آید، یک پردازنده سریع به خوبی و با درصدهای بالا سرعت فریم را افزایش می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌کنیم در کنار اورکلاک کارت گرافیکی حتما به اورکلاک پردازنده نیز فکر کنید.
اما اورکلاک کارت گرافیکی یعنی چه؟
پردازنده گرافیکی و حافظه موجود روی کارت گرافیکی در یک فرکانس معین کار می‌کنند. مثلا انویدیا کارت گرافیکی جیفورس 8800iGTX را با فرکانس هسته 575 مگاهرتز و فرکانس حافظه 1800 مگاهرتز طراحی کرده است. این مقادیر به صورت پیش‌فرض برای این کارت درنظر گرفته شده است و هر کارت 8800iGTX معمولی در این فرکانس‌ها کار می‌کند.
تنها کاری که شما هنگام اورکلاک انجام می‌گیرد این است که این فرکانس‌ها افزایش می‌یابد.
بسیاری از شرکت‌ها این کار را خودشان انجام می‌دهند یعنی کارت‌های خود را در فرکانس هسته و حافظه‌ای بیش از مقادیر پیش‌فرض تولید می‌کنند. کارت‌هایی که توسط خود سازندگان اورکلاک می‌شوند با نام پیش اورکلاک شده یا Pre-Over clocked یا Factory Over clocked شناخته می‌شوند و معمولا هم شیوه نامگذاری متفاوتی دارند. مثلا شرکت Point of View کارت‌های گرافیکی تولیدی خود را به دو دسته تقسیم کرده است. یک سری کارت‌های معمولی و دیگری سریEXO Editions. کارت‌های سری معمولی این شرکت با فرکانس‌های هسته و حافظه پیش فرض طراحی می‌شوند و کارت‌های سریEXO ،دارای فرکانس هسته و حافظه بیشتر نسبت به مدل‌های معمولی هستند. مثلا کارت جیفورس 8800iGTX معمولی این شرکت همان فرکانس هسته و حافظه 575 و 1800 هرتز و کارت  8800iGTX نسخه EXO دارای فرکانس هسته و حافظه 600 و 1900 مگاهرتز است.
مقدار اورکلاک بسته به تصمیم سازنده و ظرفیت پردازنده گرافیکی و حافظه موجود روی کارت می‌تواند زیاد یا کم باشد. مثلا این کارت دارای حدود 4 درصد اورکلاک هسته و 6 درصد اورکلاک حافظه است.  
مثال دیگر کارت‌های گرافیکی  ساخت XFX است که نسخه‌های اورکلاک شده آنها در دو سری با نام‌های XXX و Extreme طراحی می‌شوند.
در مورد همین کارت 8800iGTX، این شرکت نسخه Extremeآنرا با فرکانس هسته و حافظه 600 و1900 مگاهرتز و نسخه XXX آنرا با فرکانس‌‌های 630 و 2000 مگاهرتز به فروش می‌رساند.
همانطور که می‌بینید نسخهXXX درصد اورکلاک بالاتر و البته قیمت بیشتری هم دارد.
اگر دنبال اورکلاک بی‌دردسر هستید خرید یک کارت گرافیکی از پیش اورکلاک شده بهترین راه‌حل برای شما است، به خصوص که تمام عواقب و خطرات احتمالی ناشی از اورکلاک نیز متوجه سازنده کارت است و چنانچه مثلا کارت مشکلی پیدا کرد سازندگان بدون هیچ سوالی آنرا برای شما بر طرف می‌کنند.
اما این روش اورکلاک هزینه اضافی به دنبال دارد و باید کارت‌های از پیش اورکلاک شده را با قیمت‌های بالاتر از مدل‌های معمولی بخرید.
اگر قصد چنین هزینه‌ای را ندارید باید خودتان زحمت اورکلاک را بپذیرید! از اینجا به بعد قرار است ببینیم چطور در خانه می‌توانیم کارت گرافیکی را اورکلاک کنیم.
این کارت به دو روش انجام می‌شود:اولی از طریق درایور کارت گرافیکی و دومی:از طریق بایوس موجود روی کارت گرافیکی.
فرکانس مربوط به هسته و حافظه هر کارت گرافیکی درون بایوس موجود روی کارت گرافیک قرار دارد. تنظیمات مربوط به درایور کارت  هنگام بوت شدن ویندوز و Load شدن درایور کارت گرافیکی، این اعداد را از روی بایوس می خواند.
شما می توانید اعداد مربوط به این فرکانس را با نرم‌افزارهای مخصوص تغییر دهید تا کارت گرافیکی در محیط سیستم عامل با فرکانس هسته و حافظه مورد نظر شما کار کند.
همچنین اعدادی که داخل بایوس موجود روی کارت گرافیکی وجود دارند را می توان تغییر داد.با تغییر این اعداد از داخل بایوس، هر زمان که کامپیوتر شما روشن می‌ شود کارت گرافیکی با فرکانس‌های جدید کار می‌کند.
در واقع قضیه به این صورت است که با روشن شدن کامپیوتر فرکانس‌ها از روی بایوس کارت گرافیکی خوانده می‌شود با رسیدن به ویندوز، درایور کارت گرافیکی اعداد مربوط به فرکانس هسته و حافظه را از روی بایوس کارت می‌خواند و آنها را Load می‌کند.
در صورتیکه کارت را با نرم افزار اورکلاک کنید تنظیمات درایور کارت گرافیکی به نحوی تغییر می‌کند که از اطلاعات موجود در بایوس صرف‌نظر شده و فرکانس‌های جدیدی را که شما در نرم‌افزار مشخص کرده‌اید در نظر بگیرد.
ما به اورکلاک از طریق بایوس کاری نداریم چون هم پر دردسر و هم ریسک بالایی دارد.
ما برای نمونه، یک  کارت جیفورس 8600iGT ساخت لیدتک با فرکانس هسته و حافظه پیش فرض540 و1400 مگاهرتز را در نظر گرفته‌ایم.
این کارت جزو جیفورس‌های سری 8 بوده و ازDX 10 پشتیبانی می‌کند.
nTune
انویدیا سازنده کارت‌های جیفورس در کنار درایور کارت‌های گرافیکی خود نرم‌افزاری با نام nTune عرضه می‌کند.با نصب nTune در صفحه تنظیمات کارت گرافیکی شما، چندین گزینه جدید ظاهر می‌شود که Performance یکی از آنهاست.
با وارد شدن به این گزینه جدید سوالی مبنی بر اینکه مسئولیت تمامی این تغییرات به عهده شما است پرسیده می‌شود و در صورت موافقت شما،منوی Performance به‌طور کامل باز می‌شود که خود شامل چندین قسمت است.
در قسمت Adjust GPU Setting از این منو می‌توانید فرکانس هسته و حافظه کارت گرافیکی جیفورس خود را تغییر دهید.
با فعال کردن گزینه مربوط به اورکلاک،می‌توانید فرکانس هسته(core bus) و حافظه (memory bus) را در یک محدوده مشخص تغییر دهید.
برای کارت 8600 GT این محدود برای فرکانس هسته بین135تا 1280مگاهرتز و برای حافظه   IDDRبین350 تا 2100 مگاهرتز بود.
خوب، حالا سوال اصلی این است که این فرکانس را تا چه حد افزایش دهیم؟
توجه داشته باشید که شما نمی‌توانید هیچ یک از دو فرکانس مذکور را به یکباره در حد اکثر حالت ممکن آنها قرار دهید. هیچ دلیلی ندارد که کارت گرافیکی ما بتواند از پس فرکانس هسته و حافظه 750 و 1800 مگاهرتز برآید و در اکثر موارد باید مقادیری کمتر از حداکثر مقدار ممکن را برای آنها در نظر بگیریم. حداکثر فرکانس قابل برای هر کارت گرافیکی را می‌توان مشخص کرد که البته یک فرآیند زمان‌گیر است.
تجربه نشان داده که برای کارت‌های گرافیکی جیفورس، فرکانس هسته تمام مدل‌ها را چشم بسته می‌توان تا 10 درصد افزایش داد.
مثلا برای کارت،این فرکانس تا 540×1/0+540 = 594 مگاهرتز بدون هیچ خطری قابل افزایش است.
فقط لازم به ذکر است که برای نخستین بار که می‌خواهیم حداکثر فرکانس‌های قابل تحمل یک کارت را به دست آوریم باید ابتدا از یک فرکانس شروع کنیم و این کار را نباید همزمان انجام داد و مثلا ابتدا فرکانس هسته را افزایش دهید و پس از رسیدن به حد نهایی، شروع به افزایش فرکانس حافظه کنیم تا حد نهایی آن نیز مشخص شود.
برای شروع ، فرکانس هسته را در 595 مگاهرتز قرار دادیم و با فشار کلید Apply تغییرات را اعمال کردیم. با فشار این کلید ابتدا درایور کارت گرافیکی، فرکانس مورد نظر را تست می‌کند تا از یک حد مجاز و غیر قابل تحمل خارج نشده باشد در صورت تایید اعمال می‌شود.
برای بررسی نهایی فرکانس جدید لازم است که این فرکانس داخل بازی مورد آزمایش قرار گیرد.
برای این کار وارد یک بازی سه بعدی سنگین شوید بازی‌هایی نظیر FEAR،DIRT یا STALKER برای این آزمایش مناسب هستند.
رزولوشن را در حدی بگذارید که کارت گرافیکی دچار زحمت شود و اگر در این شرایط مشکل پیش نیامد، فرکانس مورد تایید است.
این مشکل می‌تواند این باشد که هنگام بازی سیستم هنگ کند یا اینکه نقاط ریز سفید رنگ یا  خط‌های باریک روی صفحه نمایان شوند. اگر این مشکلات پیش آمد که باید سیستم را مجددا راه‌اندازی کنید و فرکانس کمتری را وارد کنید ،اگر هم بدون مشکل بودید که می‌توانید افزایش فرکانس را ادامه دهید.
برای افزایش فرکانس از این به بعد باید این کار را در فواصل 10 یا 5 مگاهرتزی انجام دهید.اینکه به یکباره فرکانس هسته را 100 مگاهرتز افزایش دهید،ممکن است باعث عبور شما از حد مجاز و آسیب‌ جدی به کارت گرافیکی شود. در هر بار افزایش 10 مگاهرتزی نتایج را ذخیره و وارد بازی شوید تا فرکانس جدید را آزمایش کنید. با افزایش فرکانس به جایی خواهید رسید که با وارد شدن به بازی یکی از مشکلات گفته شده رخ خواهد داد. در آن حالت فرکانس را به یک مرحله قبل‌تر برگردانید و افزایش را در فواصل خیلی کوتاه‌تر و مثلا 1 یا 2 مگاهرتزی انجام دهید.
مثلا ما برای این کارت ابتدا فرکانس را از مقدار پیش فرض 540 به 595  مگاهرتز افزایش دادیم.
پس از تست این فرکانس،افزایش را در فواصل 10 مگاهرتزی و تا 675 مگاهرتزی انجام دادیم.
ما برای تست از بازیFEAR استفاده کردیم. در فرکانس 675 هنگام بازی بعد از حدود 5 دقیقه صفحه قفل می‌شد و مجبور به راه‌اندازی مجدد سیستم می‌شدیم.
این بار فرکانس هسته را     روی 665 گذاشتیم و شروع به افزایش فرکانس در فواصل 2 هرتزی کردیم.بعد از چند بار افزایش فرکانس و کاهش فاصله افزایش به 1 مگاهرتز متوجه شدیم که حداکثر فرکانس هسته قابل تنظیم برای این کارت 670 مگاهرتز است.هر فرکانسی بالاتر از این مقدار برای این کارت،منجر به قفل شدن بازی FEAR پس از چند دقیقه بازی می‌شد.ما فرکانس هسته را در همین 670 مگاهرتز ثابت نگهداشتیم و در همین شرایط شروع به افزایش فرکانس حافظه کردیم.لیدتک برای این کارت از حافظه‌های GDDR3 ساخت سامسونگ استفاده کرده است و ما حدس زدیم که بتوانیم تا درصدهای بالایی این حافظه‌ها را اورکلاک کنیم.
اصولا حافظه‌های گرافیکی به خصوص نوع مرغوب آنها توانایی اورکلاک بالا،خیلی بیشتر از پردازنده گرافیکی را دارند.
ما افزایش فرکانس حافظه را از 50 مگاهرتزی آغاز کردیم. طبق حالت قبل، پس از هر بار آزمایش نتایج را ذخیره، وارد بازی شدیم تا فرکانس جدید تائید شود.در nTune فرکانس حافظه به صورت DDR نمایش داده نمی‌شود ومنظور از فرکانس مثلا 800 مگاهرتز، 1600 مگاهرتز در حالت DDR است که باید به آن توجه داشته باشید.
با رسیدن به فرکانس 900 مگاهرتز، هنگام بازی خط‌های شبیه برفک روی صفحه ظاهر می‌شد. پس از راه‌اندازی مجدد فرکانس را به 860 کاهش دادیم و مشکل برطرف شد. با کمی پیش روی، 865 مگاهرتز بیشترین فرکانس بود که می‌توانستیم برای حافظه‌های این کارت در نظر بگیریم.
خوب ما فرکانس 670 مگاهرتز را برای هسته و 865 مگاهرتز (1730 مگاهرتز DDR) را برای این کارت گرافیکی و با استفاده از بازی FEAR ثبت کردیم.آزمایش فعلا در همین‌جا متوقف می‌شود.
در منوی بالایی تنظیمات کارت گرافیکی در قسمت Profile این شرایط را ذخیره می‌کنیم و در قسمت Adjust Custom Rules طوری تنظیم می‌کنیم تا این تغییرات با هر بار بوت شدن ویندوز، به طور خودکار اعمال شوند.
ما این شرایط را برای بازی‌های دیگر نیز آزمایش می‌کنیم و می‌خواهیم مطمئن شویم که فرکانس‌های  جدید فقط برای FEAR صادق هستند یا برای بازی‌های دیگر هم قابل استفاده هستند.در هفته آینده ادامه این بحث را با مشخص شدن نتیجه این آزمایش‌ها ادامه می‌دهیم. به علاوه طرز کار با نرم‌افزار معروف Riva Tuner را به همراه چند توصیه کاربردی برای اورکلاک کارت گرافیکی ارائه خواهیم کرد.